GIẢI CỨU CON THOÁT KHỎI GAME ONLINE
“Đừng vội trách con mê game, hãy tự hỏi: Thế giới thực có đủ hấp dẫn để con quay về?"
Trong hành trình tham vấn tâm lý thanh thiếu niên, tôi đã lắng nghe hàng trăm câu chuyện từ các bậc phụ huynh. Họ đau lòng, lo lắng, thậm chí bất lực khi chứng kiến con mình “nghiện” game online. Có người chọn cách nhẹ nhàng khuyên nhủ, có người lớn tiếng mắng mỏ, nhưng kết quả vẫn là những ánh mắt thờ ơ từ con, những giờ phút chìm trong màn hình, và sự xa cách ngày càng lớn trong gia đình. Họ buồn, họ tự hỏi: “Tôi đã làm gì sai? Tại sao con không thay đổi?”.
Bài viết này không chỉ là lời thức tỉnh dành cho các bậc cha mẹ, mà còn là kim chỉ nam khoa học và thực tế để giải cứu con thoát khỏi game online. Nghiện game không phải là “tật xấu” đơn thuần của riêng con bạn, mà là một vấn đề tâm lý phức tạp cần sự thay đổi từ chính cách hỗ trợ của gia đình. Hãy cùng tôi khám phá những cơ sở khoa học, nhận diện sai lầm, và tìm ra con đường giúp con bạn lấy lại cuộc sống cân bằng.
1. Hiểu đúng về nghiện game
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), rối loạn chơi game (Gaming Disorder) được phân loại là một chứng nghiện hành vi, là một tình trạng sức khỏe tâm thần trong ICD-11 (2019), trong đó người chơi mất kiểm soát với việc chơi game, tiếp tục chơi dù đã có hậu quả tiêu cực đến cuộc sống cá nhân, xã hội và học tập. Nghiên cứu từ APA (American Psychological Association) cũng cho thấy nghiện game có cơ chế thần kinh tương tự với nghiện chất kích thích, kích thích hệ thống phần thưởng của não khi chơi game, não bộ tiết ra dopamine – một chất dẫn truyền thần kinh tạo cảm giác thỏa mãn. Nghiên cứu từ Mayo Clinic Health System (2022) chỉ ra rằng dopamine này khiến game trở nên “tự củng cố”: càng chơi, càng muốn chơi thêm. Khi chơi game, trẻ nhận được cảm giác thành tựu tức thì từ việc “thắng level”, “đạt điểm cao”, điều mà đời thực hiếm khi mang lại nhanh chóng như vậy.
Với thanh thiếu niên – độ tuổi mà não bộ vẫn đang phát triển – sự hấp dẫn của game dễ dẫn đến hành vi bắt buộc (compulsive), làm suy giảm khả năng tự kiểm soát và bỏ qua các trách nhiệm khác như học tập, gia đình, hay sức khỏe.
Nghiên cứu của Đại học Oxford (2021) chỉ ra rằng, trung bình, thanh thiếu niên nghiện game dành hơn 20 giờ/tuần trước màn hình, dẫn đến suy giảm khả năng tập trung, gián đoạn giấc ngủ, và xa cách các mối quan hệ thực tế. Điều đáng lo hơn, theo American Psychological Association (APA), nếu không can thiệp kịp thời, nghiện game có thể dẫn đến trầm cảm, lo âu, và mất định hướng trong cuộc sống.
Nghiện game không chỉ là vấn đề của con. Nó phản ánh cách gia đình phản ứng và hỗ trợ. Nếu cha mẹ không hiểu rõ bản chất khoa học này, họ dễ rơi vào những quan điểm sai lầm, khiến mọi nỗ lực “giải cứu” trở thành vô nghĩa.
Vì sao trẻ bị cuốn vào game?
Các nghiên cứu về hành vi trẻ vị thành niên (Griffiths, 2005) chỉ ra rằng game mang lại cảm giác thành tựu, sự kiểm soát và kết nối xã hội - ba yếu tố mà trẻ có thể đang thiếu hụt trong cuộc sống thực.
Trẻ tìm thấy cảm giác thành tựu khi hoàn thành nhiệm vụ trong game.
Game mang lại sự kiểm soát, đặc biệt với trẻ cảm thấy bất lực trong đời thực.
Game tạo ra cộng đồng, giúp trẻ tìm thấy sự thuộc về khi thiếu kết nối xã hội ngoài đời thực.
Là nhà tham vấn tâm lý, chúng tôi hiểu rõ những khó khăn mà các bậc cha mẹ đang trải qua khi đối mặt với tình trạng con nghiện game. Chúng tôi thường xuyên chứng kiến sự giằng xé giữa mong muốn cháy bỏng của ba mẹ – muốn con thay đổi, muốn con sống tốt hơn – và những nỗi thất vọng mà các con cảm nhận trong mối quan hệ với gia đình. Chúng tôi biết ba mẹ đau lòng, khổ sở thế nào khi thấy con dần xa cách, và đôi khi ba mẹ đặt trọn niềm tin vào nhà tham vấn với hy vọng chúng tôi có thể “sửa” con. Điều đó hoàn toàn dễ hiểu, bởi ai làm cha mẹ cũng chỉ muốn điều tốt nhất cho con mình.
Nhưng qua những câu chuyện từ các con khi tham vấn, chúng tôi nghe được những tâm tư rất thật: “Trong thế giới game, là nơi con cảm thấy mình được trò chuyện, được ghi nhận.” Và khi hỏi về gia đình, các con thường bộc bạch: “Bố mẹ chỉ biết mắng con, chẳng bao giờ hiểu con!” Những lời này không phải để trách cứ, mà là lời nhắc nhở rằng các con đang khao khát được lắng nghe, được thấu hiểu. Chúng tôi tin rằng ba mẹ không hề muốn đẩy con ra xa, chỉ là trong hành trình đồng hành cùng con, đôi khi cả gia đình đều cần một cách tiếp cận mới – một cách mà tình yêu kiên nhẫn, sự thấu hiểu nghiêm túc, và giao tiếp gần gũi có thể trở thành chìa khóa để mở lòng con.
Những trăn trở ấy không hề hiếm gặp, và chúng tôi đồng cảm sâu sắc với ba mẹ.
Nếu gia đình chưa trở thành nơi con cảm thấy an toàn để giãi bày, chưa khơi dậy được giá trị bản thân của con, thì game dễ dàng trở thành “nơi trú ẩn” mà con tìm đến. - Sunny Đặng Phương.
Điều này không phải lỗi của riêng ai, mà là một thử thách chung mà cả ba mẹ và con cần cùng nhau vượt qua.
2. Những sai lầm thường gặp của cha mẹ khi con nghiện game
Nhiều phụ huynh vô tình rơi vào những suy nghĩ sai lầm, khiến việc giúp con thoát khỏi game trở nên xa vời:
- Sai lầm thứ nhất: “Con nghiện game là do con hư”
Khi con chìm đắm vào thế giới game, từ việc động viên con bất lực rồi mất kiên nhẫn, ba mẹ trở nên buồn bực rồi chỉ trích, đổ lỗi và dùng những lời lẽ tiêu cực để la mắng con: “Suốt ngày chỉ biết chơi game, có gì tốt đẹp đâu?”, “Sau này nghiện game rồi thì đi làm gì?”, “Con không có tương lai nếu cứ thế này!”. Những câu nói này không giúp con nhận ra vấn đề, mà chỉ khiến con tự ti, xa cách cha mẹ và càng lún sâu vào game như một cách phản kháng hoặc trốn tránh.
Đây không phải là vấn đề đạo đức hay tính cách của con, mà là một rối loạn hành vi có cơ sở sinh học và tâm lý. Các nghiên cứu về hành vi trẻ vị thành niên (Griffiths, 2005) chỉ ra rằng game mang lại cảm giác thành tựu, sự kiểm soát và kết nối xã hội - ba yếu tố mà trẻ có thể đang thiếu hụt trong cuộc sống thực.
Trẻ tìm thấy cảm giác thành tựu khi hoàn thành nhiệm vụ trong game.
Game mang lại sự kiểm soát, đặc biệt với trẻ cảm thấy bất lực trong đời thực.
Game tạo ra cộng đồng, giúp trẻ tìm thấy sự thuộc về khi thiếu kết nối xã hội ngoài đời thực.
Ba mẹ đã nghĩ: “Chỉ cần con muốn, con sẽ tự bỏ được”. Thực tế là, vào lứa tuổi thanh thiếu niên, khả năng nhận thức vấn đề còn hạn chế, khả năng tự vực dậy khi đã “nghiện” là một sự khó khăn. Nghiện game làm suy yếu khả năng tự điều chỉnh của não bộ. Con cần sự hỗ trợ từ gia đình, không thể tự mình vượt qua mà không có chiến lược cụ thể. Việc đổ lỗi cho con chỉ làm tăng khoảng cách giữa cha mẹ và con.
- Sai lầm thứ 2: “Cấm chơi game là cách duy nhất”
Tịch thu máy tính, cắt internet, hay la mắng nặng lời thường là phản ứng đầu tiên, Con cảm thấy mất đi niềm vui duy nhất, dễ dẫn đến căng thẳng hoặc trầm cảm. Khi ba mẹ cấm đoán hoặc tịch thu thiết bị đột ngột. Trẻ không học được cách tự kiểm soát, vì chỉ bị ép buộc chứ không tự nguyện, hành động này dễ khiến trẻ phản kháng mạnh mẽ hơn hoặc tìm cách chơi lén lút.
- Sai lầm thứ 3: “Game là thứ xấu xa”
Game không phải kẻ thù – nó chỉ lấp đầy khoảng trống mà đời thực chưa đáp ứng được cho con: cảm giác thành công, sự kết nối, hay đơn giản là niềm vui. Nếu cha mẹ chỉ tập trung “kéo con ra” mà không “đưa con đến” một cuộc sống ý nghĩa hơn, con sẽ mãi quay lại với game.
Game có thể mang lại niềm vui, kỹ năng tư duy, thậm chí kết nối xã hội nếu được kiểm soát. Vấn đề nằm ở việc sử dụng quá mức, không phải bản chất của game. Những quan điểm này khiến cha mẹ tập trung vào việc “trừng phạt” thay vì “hỗ trợ”, đẩy con vào thế đối đầu và làm mất cơ hội thay đổi thực sự.
Game không phải là nguyên nhân duy nhất khiến con nghiện. Nếu con không có sự kết nối gia đình, kỹ năng kiểm soát cảm xúc, hoặc động lực học tập, con dễ tìm đến game như một cách trốn tránh. - Sunny Đặng Phương.
- Sai lầm thứ 4: Dùng phần thưởng hoặc hình phạt để kiểm soát việc chơi game
“Chơi ít thôi, mẹ sẽ mua cho đôi giày mới” hoặc “Nếu con còn chơi game, con sẽ bị cắt tiền tiêu vặt” – cách này thoạt nhìn có vẻ hiệu quả, nhưng chỉ mang tính tạm thời. Theo Behavioral Psychology (2017), phần thưởng và hình phạt có thể điều chỉnh hành vi ngắn hạn, nhưng không giải quyết gốc rễ vấn đề. Trẻ sẽ chơi game vì sợ phạt hoặc muốn thưởng, chứ không phải vì nhận ra giá trị của việc dừng lại. Khi phần thưởng hết hấp dẫn hoặc hình phạt không còn tác dụng, con lại quay về thói quen cũ.
Con thực sự cần được tạo động lực từ bên trong để dần thay đổi, chứ không phải chỉ qua phần thưởng hay hình phạt bên ngoài. - Sunny Đặng Phương.
- Sai lầm thứ 5: Không Làm Gương Cho Con
Nếu cha mẹ thường xuyên dùng điện thoại trong hầu hết thời gian rảnh để lướt mạng xã hội, xem phim hàng giờ, nhưng lại yêu cầu con “bỏ game”, thông điệp ấy không có sức thuyết phục. Con học từ hành vi của cha mẹ nhiều hơn lời nói. Một nghiên cứu từ Journal of Family Psychology (2018) chỉ ra rằng, con có xu hướng bắt chước thói quen công nghệ của phụ huynh.
Nếu bạn không làm gương bằng cách quản lý thời gian công nghệ của chính mình, thì việc yêu cầu con từ bỏ game sẽ khó có hiệu quả. - Sunny Đặng Phương.
3. Chiến thuật giúp con thoát khỏi game
- Chiến thuật 1: Đồng hành thay vì đổ lỗi
Hiểu và chấp nhận vấn đề: Hãy coi nghiện game như một tín hiệu cho thấy con đang thiếu điều gì đó trong đời thực – cảm giác thành tựu, sự kiểm soát, hay kết nối xã hội – thay vì chỉ là “hư hỏng”. Hỏi con những câu như: “Điều gì ở game làm con thích nhất?” để hiểu nhu cầu sâu xa của con. Đôi khi, game chỉ là nơi con tìm đến khi con cô đơn, bị áp lực hoặc không cảm thấy được thấu hiểu. Nếu cha mẹ chỉ quan tâm đến việc cắt giảm thời gian chơi mà không quan tâm đến cảm xúc của con, vấn đề vẫn sẽ tiếp diễn. Hãy dành thời gian nói chuyện với con, hỏi về cuộc sống, áp lực, ước mơ của con, đó là cách kết nối cảm xúc với con và dần làm lành các mối quan hệ bị mất kết nối giữa ba mẹ và con cái.
Tạo giá trị thay thế trong đời thực:
Thành tựu: Khuyến khích con thử sức với những việc nhỏ như học nấu một món ăn, hoàn thành một dự án thủ công, và khen ngợi nỗ lực của con. Ví dụ: “Con làm món này ngon thật, mẹ tự hào về con!”
Kiểm soát: Cho con quyền quyết định một số việc trong gia đình, như chọn thực đơn tối nay hoặc lên kế hoạch đi chơi cuối tuần.
Kết nối xã hội: Tạo cơ hội cho con giao lưu ngoài đời, như tham gia câu lạc bộ thể thao hoặc nhóm bạn cùng sở thích.
Hỗ trợ thay vì áp đặt: Nhận thức rằng con khó tự vượt qua nghiện game vì khả năng tự điều chỉnh của não bộ bị suy yếu (Griffiths, 2005). Hãy kiên nhẫn và xây dựng chiến lược cùng con, thay vì chỉ trích “Con phải tự bỏ được!”
Khi cha mẹ trở thành người đồng hành, con sẽ không xem game là nơi trốn tránh cha mẹ nữa. - Sunny Đặng Phương.
- Chiến thuật 2: Hướng dẫn con tự kiểm soát thay vì cấm đoán
Thiết lập giới hạn linh hoạt: Thay vì tịch thu máy tính hay cắt internet đột ngột, hãy thỏa thuận với con: “Con có 1 giờ chơi game mỗi ngày, sau đó chúng ta sẽ cùng làm một việc thú vị.” Điều này giúp con học cách quản lý thời gian thay vì bị ép buộc.
Dạy con tự nhận thức: Hỏi con: “Con nghĩ chơi bao lâu là đủ để vẫn làm được việc khác?” Khuyến khích con tự đặt giới hạn và theo dõi thời gian chơi. Dùng đồng hồ báo thức để con chủ động dừng lại, thay vì cha mẹ phải can thiệp. Khi làm được điều này, con cảm thấy được tự chủ tự quyết định từ chính cam kết của mình. Trong trường hợp con vi phạm cam kết, ba mẹ can thiệp thì dù con cảm thấy tiếc nuối, nhưng bên trong con sẽ cảm thấy công bằng, hợp lý thay vì chống đối.
Giảm dần thời gian chơi: Đừng cấm ngay lập tức, mà giảm từ từ – ví dụ, từ 3 giờ/ngày xuống 2 giờ, rồi 1 giờ – đồng thời thay thế bằng hoạt động hấp dẫn khác để con không cảm thấy mất mát.
- Chiến thuật 3: Đưa con đến những trải nghiệm vượt trội hơn game
Nhìn nhận tích cực về game: Thay vì xem game là “kẻ thù”, hãy công nhận những lợi ích của nó (niềm vui, kỹ năng tư duy, kết nối xã hội) và tập trung kiểm soát mức độ thay vì loại bỏ hoàn toàn. Hỏi con: “Con học được gì từ game?” để biến nó thành chủ đề trò chuyện.
Tạo cuộc sống thực ý nghĩa hơn: Nếu thế giới thực nhàm chán, đương nhiên con sẽ tìm đến thế giới ảo. Hãy tạo ra những trải nghiệm hấp dẫn:
Cho con tham gia các hoạt động thể chất, thể thao, cắm trại, câu lạc bộ kỹ năng.
Để con được thử thách với những công việc thực tế như làm dự án, sáng tạo nội dung, khám phá các đam mê khác.
Dành thời gian chất lượng bên con: Cùng con chơi một môn thể thao, một trò chơi bàn cờ hoặc thử thách nào đó ngoài đời thực.
Hỗ trợ thay vì đối đầu: Nếu con thích kết nối qua game, hãy tìm cách thay thế như mời bạn bè con đến nhà chơi, tổ chức “game night” thực tế (như cờ vua, thẻ bài) để con vẫn có niềm vui mà không lệ thuộc màn hình.
Chiến thuật 4: Khơi dậy động lực nội tại thay vì giải pháp bên ngoài
Tránh phần thưởng/hình phạt ngắn hạn: Đừng dùng “đôi giày mới” hay “cắt tiền tiêu vặt” để dụ dỗ hoặc đe dọa. Thay vào đó, tập trung vào giá trị lâu dài: “Nếu con dành thời gian học một kỹ năng mới, sau này con có thể tự làm những thứ mình thích mà không cần mẹ mua.”
Khuyến khích con tự nhận ra giá trị: Hỏi con những câu kích thích suy nghĩ: “Con muốn được nhớ đến vì điều gì trong tương lai? Một game thủ hay một người tạo ra điều gì đó tuyệt vời?” Giúp con thấy việc giảm game là vì chính con, không phải để làm hài lòng cha mẹ.
Thay thế bằng mục tiêu tự nhiên: Hỗ trợ con đặt mục tiêu cá nhân (học đàn, chơi bóng rổ giỏi hơn) và đồng hành cùng con đạt được, để con cảm nhận thành công từ bên trong thay vì cần phần thưởng bên ngoài.
Giúp con xây dựng giá trị bản thân thông qua kỹ năng sống
Chiến thuật 5: Trở thành hình mẫu tích cực
“Muốn con thay đổi, trước tiên cha mẹ cần thay đổi.” - Sunny Đặng Phương.
Quản lý thói quen công nghệ của chính mình: Hãy tự đặt giới hạn cho bản thân – ví dụ, hạn chế tối đa dùng điện thoại vào những trang mạng xã hội khi gia đình bên nhau – và dành thời gian đó để đọc sách, trò chuyện, hoặc làm việc cùng con. Khi con thấy cha mẹ sống ý nghĩa, con sẽ bị ảnh hưởng tích cực.
Thực hiện hoạt động chung: Mời con tham gia cùng bạn trong những việc đơn giản như nấu ăn, trồng cây, hoặc tập thể dục. Ví dụ: “Mẹ muốn tập yoga, con có muốn thử cùng mẹ không?” Điều này vừa làm gương, vừa tạo kết nối gia đình.
Thể hiện sự nhất quán: Nếu bạn yêu cầu con giảm game, hãy cho con thấy bạn cũng giảm lướt mạng xã hội hay xem TV. Nói với con: “Cả nhà mình cùng thử sống không màn hình 1 ngày cuối tuần nhé!” để tạo sự công bằng và động lực. Ba mẹ có thể đặt nguyên tắc “game không được ưu tiên hơn giấc ngủ, bữa ăn, và các hoạt động gia đình”.
4. Xây dựng kỹ năng sống – “Áo giáp” bảo vệ con
Để giúp con không chỉ tạm thời rời xa game mà thực sự xây dựng một cuộc sống ý nghĩa và bền vững, cha mẹ cần nhìn xa hơn những giải pháp tức thời. Thoát khỏi nghiện game không chỉ là việc dừng chơi, mà là hành trình giúp con khám phá giá trị bản thân và khát khao thay đổi từ bên trong. Điều này đòi hỏi con phải được trang bị những kỹ năng sống thiết yếu như:
Kỹ năng tự chủ: Giúp con kiểm soát cảm xúc và hành vi, biết dừng lại đúng lúc thay vì bị cuốn theo ham muốn chơi game liên tục.
Kỹ năng nhận thức giá trị bản thân: Khi con thấy mình có giá trị qua những thành tựu thực tế – như hoàn thành một dự án cá nhân hay được bạn bè công nhận – con sẽ ít phụ thuộc vào game để cảm thấy “mình giỏi”.
Kỹ năng định hướng tương lai: Hỗ trợ con hình dung mình muốn trở thành ai trong tương lai, từ đó đặt mục tiêu dài hạn và bắt đầu nỗ lực, thay vì chỉ sống cho những chiến thắng ngắn hạn trong game.
Kỹ năng lập kế hoạch và giải quyết vấn đề: Giúp con biết cách tổ chức cuộc sống và đối mặt với khó khăn, thay vì trốn tránh vào thế giới ảo.
Kỹ năng giao tiếp và kết nối: Để con xây dựng mối quan hệ thực tế, giảm sự phụ thuộc vào cộng đồng ảo trong game.
Khi con được trang bị các kỹ năng sống cần thiết, con sẽ biết trăn trở về bản thân, biết tiếc quý thời gian và dần có khát khao thay đổi, tự tìm động lực để xây dựng tương lai thay vì bị cuốn vào vòng xoáy ảo. Đó sẽ là những “áo giáp bảo vệ” để con tự đứng vững trong đời thực và không còn xem game như lối thoát duy nhất từ những đơn vị huấn luyện kỹ năng sống chuyên nghiệp có chuyên môn và nghiệp vụ về tâm lý lứa tuổi và những khó khăn mà con gặp phải trong giai đoạn phát triển đầy thách thức này.
Ba mẹ thân mến, Sunny hiểu rằng làm cha mẹ chưa bao giờ dễ dàng. Nhìn con nghiện game, bạn có thể cảm thấy bất lực, thậm chí tự trách mình. Nhưng hãy nhớ: Nhìn cây sửa đất, nhìn con sửa mình. Con cái vừa là nguồn ơn, nguồn phước của cha mẹ, vừa là cơ hội để ta trưởng thành cùng con.
Giải cứu con khỏi game không phải là cuộc chiến chống lại con, mà là hành trình cùng con tìm lại giá trị cuộc sống. Mỗi chiến thuật đều bắt đầu từ sự thay đổi của gia đình – từ cách bạn lắng nghe, làm gương, đến cách bạn hỗ trợ con xây dựng kỹ năng sống và bảo vệ sức khỏe tinh thần cho con.
Nếu ba mẹ có bất cứ thắc mắc gì thêm, vui lòng để lại lời nhắn cuối bài để Sunny hỗ trợ thêm cùng ba mẹ nhé.
TS Sunny Đặng Phương
Trưỏng ban điều hành khóa học XÂY DỰNG NHÂN HIỆU TUỔI TEEN
Giám đốc VIỆN TÂM LÝ SUNNYCARE
📢 Tham gia cộng đồng để nhận được những thông điệp sống hữu ích của Sunny mỗi ngày tại đây: https://zalo.me/g/dyical534
#NghiệnGame #QuảnLýThờiGian #KỹNăngSống #NuôiDạyCon #SứcKhỏeTâmLý
Bài viết rất ý nghĩa và có những hướng dẫn chi tiết để ba mẹ có thể đồng hành cùng con trong việc cải thiện vấn đề trên. Biết ơn chị Sunny nhiều ạ.